Kinesthetic awareness door Eva Tremel

Hoi dansliefhebbers!

Eens in de zoveel weken probeer ik een artikel te schrijven over ontwikkelingen op dansgebied, bijvoorbeeld door nieuwe en minder bekende dansstijlen en dansgezelschappen in het spotlicht te zetten. Afgelopen jaar bracht ik door op een Nederlandse dansacademie en daar is een wereld voor me open gegaan. Niet alleen kreeg ik les in de reguliere dansvormen klassiek ballet, moderne dans en jazz dans, ook waren er allerlei (gast)docenten die ons kennis wilden laten maken met een aparte tak van de danskunst. Dit heeft mijn ogen geopend, want juist het op een andere manier tegen dans aan kijken, helpt je om vooruit te gaan in welke dansvorm dan ook. Kinesthetic awareness is een van de bewegingsmethoden waarvan ik überhaupt nog nooit had gehoord voor ik er les in kreeg. Het klinkt meteen als een hele mondvol, maar letterlijk vertaald naar het Nederlands betekent het niet meer dan het bewustzijn van de ruimte. Nadat ik jullie kort wat verteld heb over de achtergrond van mijn docente Eva Tremel, vat ik de inhoud van kinesthetic awareness samen en deel ik met jullie een verslag wat ik schreef als opdracht bij het volgen van de lessen.

Eva Tremel is een danseres, docente en choreografe die meerdere projecten op haar naam heeft staan. Zij gebruikt in haar werk aparte locaties, zoals openbare ruimten, en heeft een grote interesse voor een publiek dat niet specifiek verbonden is aan de kunstscene, zoals kinderen en immigranten. Daarnaast houdt zij zich bezig met het creëren van een universele bewegingstaal, waarin de zintuigen een belangrijke rol spelen en is zij medeoprichtster van KOM Gelderland, een culturele ontmoetingsplaats voor mensen met een zorgachtergrond.

Over kinesthetic awareness

De aansturing van het lichaam door de hersenen

De legendarische danser en danstheoreticus Rudolf von Laban (over wie binnenkort meer informatie zal volgen op mijn blog) sprak vele decennia geleden over de drie danselementen. Tijd, kracht en ruimte: hoe je het ook went of keert, geen van deze drie aspecten kan missen tijdens het dansen. Je zou kunnen zeggen dat kinesthetic awareness gebaseerd is op de drie danselementen en dan vooral op de laatste, de ruimte. Een perfect soepel ruimtegebruik is een kunst op zich. Heb je er bijvoorbeeld wel eens bij stil gestaan dat alle figurerende zwaantjes in het corps de ballet van het Zwanenmeer, precies goed ten opzichte van de anderen en van de ruimte moeten bewegen om niet te botsen? Wat dacht je van de dappere acrobaat die aan de trapeze hangt en precies op het goede moment moet springen om door zijn partner opgevangen te kunnen worden? Er is altijd een risico dat dit soort dingen fout gaan, maar op het toneel wil je het natuurlijk tot een minimum beperken. Daarom kun je je zintuigen trainen om scherper te worden, je hersenen om goed op deze prikkels te reageren. Kinesthetic awareness helpt je om je bewegingen beter te coördineren door er met aandacht mee om te gaan en je uiteindelijk in staat stelt om er meer kwaliteit in te leggen. Dit komt goed van pas bij het dansen, maar ook in het dagelijks leven. Iedere docent gaat hier op een heel eigen wijze mee om, maar ik zal je vertellen hoe mijn lessen waren en hoe ik ze ervaren heb. In totaal kreeg ik acht lessen in kinesthetic awareness, waarvan ik er nu drie beschrijf om een impressie te geven.

Mijn lessen

Les 1: In deze les stond het ontdekken en gebruiken met zwaartekracht centraal. We begonnen met een individuele improvisatiesessie. Steeds moesten we één lichaamsdeel de leiding laten nemen dat de impuls gaf ter aansturing voor de rest van het lichaam. Dit spelen met het opbouwen van de spanning en loslaten in ontspanning als een elastiekje was in het begin erg wennen, waarschijnlijk omdat ik de teveel aan het denken was. Maar op een gegeven moment kwam ik in een flow terecht en leek het veel meer vanzelf te gaan en kon ik me daardoor mee laten voeren. Daardoor ging ik ook meer verplaatsen en was alles weer een gevolg van een elkaar, een stuk natuurlijker. In tweetallen werkte ik samen met een klasgenoot. Zij ging op haar buik op de grond liggen en ik moest op haar liggen, waardoor onze ledematen een soort kruis vormden. Ik als bovenste persoon ging naar haar knieën rollen in een spiraalvorm als een stretch voor de rug (, om niet over de knieën te gaan boog de onderste licht de onderbenen) en terug naar de borst en de schouders. Best wel eng om te doen, want ik was bang dat ik te zwaar was en de druk op mijn klasgenootje te hoog was. Ze zij achteraf dat dat erg mee viel. Zelf vond ik de druk op mijn borst niet prettig, ik werd er zelfs een beetje duizelig van, alhoewel dat ook weer over ging zodra het gewicht bovenop me stil lag. De laatste opdracht heeft me erg verbaasd en gefascineerd. We stonden samen aan een kant van de zaal. De persoon die achter stond, zette zijn of haar handen in de rug van de ander. De voorste persoon leunde naar achter en werd door de kracht van de achterste als het ware naar vore geschoten, zo leek het bijna alsof je hier zelf niet meer voor hoefde te doen. Het ging erg goed en mijn klasgenoot en ik kregen meer en meer vertrouwen in elkaar, waardoor we ons hele gewicht uit handen durfden te geven en ook hier weer een flow ontstond. Het achteruit teruglopen naar de partner ging ook steeds sneller en in een rechtere lijn. Vertrouwen doet zoveel! Dat ben ik hier zeker van opgestoken.

Les 2: We waren ingedeeld in een heel klein lokaal, waardoor de les wat aangepast moest worden. In tweetallen was het de bedoeling dat we nu het hele schoolgebouw zouden gaan ontdekken. Met de ogen dicht: dus als vervolg op de vorige les. Ik werd als eerste geleid, wat ik in het begin best wel spannend vond. Mijn armen strekte ik voor me uit om zo niet tegen eventuele obstakels aan te botsen. Dit gebeurde uiteraard ook niet, maar het leek zo omdat de lichtval steeds veranderde. De hoeveelheid licht is heel bepalend voor je oriëntatie, dat merkte ik wel. Als de zon even weg was dan leek het meteen alsof ik in een donkere kamer was, terwijl dat nog net het geval hoefde te zijn. Over het algemeen wist ik wel vrij goed te zeggen waar ik me bevond. Zelfs als ik een trap opklom, dan remde ik op een gegeven moment, omdat ik wist dat de treden zo op zouden houden. Een keer, toen ik wat minder behoedzaam was, schrok ik en struikelde ik bijna over mijn eigen voeten. Ik kon me gelukkig net op tijd herstellen. Het ging prima en het voelde al snel vertrouwder. Ik had er geeneens moeite mee om mijn ogen dicht te houden, ruim een halfuur lang. We switchten van rol en ik liep met mijn klasgenoot helemaal buitenlangs. Ze was er ontspannen onder, alleen wist ze echt niet meer waar we waren op het moment dat we de hoofduitgang uit waren. Toen ik haar aan een boom liet voelen, dacht ze ook dat dat iets heel vies was en durfde ze aanvankelijk niet goed. Ik vond allebei de rollen (leiden en geleid worden) leuk, omdat je andere waarnemingen doet. In de eerste rol concentreer je je meer op licht en geluid en in de tweede kijk je ook naar voorwerpen met structuren en ruimtes die interessant zijn om door de ander geobserveerd te worden. Dit is denk ik een goede oefening om meer bewust te worden van de omgeving, net zo goed tijdens een dansles. Wel jammer, besef ik me, dat we zo vaak in afgesloten danszalen met spiegel dansen. Andere plaatsen zouden veel inspiratie kunnen bieden, omdat ze andere prikkels geven.

Les 3: De ruggengraat, oftewel de wervelkolom: dat was waar we het deze anderhalf uur durende les over zouden gaan hebben. We kregen eerst wat plaatjes van dit langwerpige, bijzonder in elkaar zittende, lichaamsdeel te zien zodat we het bij onszelf konden visualiseren. Bijzonder hoe tussen de wervels onderling nauwelijks bewegingsruimte zit, maar je met het geheel alsnog allerlei kanten op kunt bewegen. Hierna mochten we zelfstandig improviseren en daarbij de mogelijkheden van onze ruggengraat op de proef stellen. Hoe kun je de wervels dichter bij elkaar brengen, of juist van elkaar verwijderen? Rotaties, buiging, strekking, omhoog, omlaag, horizontaal of juist verticaal: dit zijn een aantal begrippen die ik probeerde toe te passen. Het bleek best gemakkelijk om originele te blijven in bewegingsmateriaal. Juist omdat de wervelkolom in het midden van het lichaam zit, worden de ledenmaten vanuit daar aangestuurd en kun je dus nieuwe bewegingen uit blijven vinden. In tweetallen voerden we een opdracht uit. De een ging achter de ander staan en liep met zijn of haar hand naar beneden over zijn of haar wervels naar beneden, terwijl de ander langzaam afrolde. Ik werkte samen met een klasgenoot en ik vond het fijn om met al mijn aandacht bij alleen mijn ruggengraat te zijn. Wel had ik er wat moeite mee om haar wervels te vinden, die waren niet heel uitstekend en liepen vanwege haar scoliose in een bocht. We liepen daarna rond door de zaal, de een had met een hand de schedel van de ander vast en creëerde zo lengte in het lichaam. Gewoon lopen ging prima, maar het rennen werd enigszins ongemakkelijk omdat ik mijn hoofd op en neer voelde bonken. Erna voelde ik me wel heel recht en opgestrekt, ondanks dat al mijn botten kraakten. We sloten de les weer in tweetallen af, ik vormde een paar met een andere klasgenoot. Steeds moest een van ons staand dansen en de ander op de grond, daartussen wisselden we af. We moesten elkaar dus goed in de gaten houden en het was leuk om de ander soms wat in de war te brengen door heel plotseling naar de grond te gaan en dan bijvoorbeeld weer heel snel op te staan. Dit zou een ideale warming-up zijn in een dansles! Je bent namelijk met veel dingen tegelijk bezig: fysiek warm worden, maar ook origineel zijn in je danspassen en direct kunnen reageren op het handelen van je partner.

Zoals je ziet is kinesthetic awareness een heel breed begrip dat op allerlei verschillende manieren ingevuld kan worden. De lessen die ik erover kreeg, waren geeneens altijd volledig dansgerelateerd. Het ging dan meer over algemeen bewustzijn over je lichaam en omgeving krijgen. Fijn aan de lessen was dat we deze altijd samen in een kring begonnen en afsloten om onze verwachtingen en bevindingen te delen, dat zorgde voor een soort groepsgevoel. Eva bracht vaak afbeeldingen mee, om ons ook de meer anatomische kant van dans bij te brengen. Ik heb veel aan de lessen gehad, wat ik van te voren eerlijk gezegd niet had gedacht. De zwaartekracht, spanning en ontspanning van de spieren, het samenwerken: het zijn dingen die op heel veel verschillende manieren toepasbaar zijn in danslessen en choreografieën.

Helaas is kinesthetic awareness nog niet heel populair in Nederland, workshops erin zijn erg zeldzaam. Maar ik heb wel een boek gevonden, door Moshe Feldenkrais, iemand die hier veel ervaring mee heeft. Dus mocht je geïnteresseerd in zijn, dan kun je hier meer vinden over het boek. De meer aan dans gekoppelde methode van onderzoeker Eric Franklin zou je misschien ook aanspreken, daarover hier meer.

Groetjes, Heleen