Hoi dansliefhebbers!
Ik voel me als inwoonster van Nederland, in het bezit van een Nederlands paspoort, als eigenaresse van deze Nederlandstalige blog een klein beetje verantwoordelijk om jullie als (grotendeels) Nederlandse lezers wat bij te spijkeren van de Nederlandse danskunst. Want wat weten we nou eigenlijk over de intrede van dans in ons landje? Welke personen maakten dans hier populair en hoe hebben ze dat gedaan? Want alle kennis die wij nu in huis hebben over dansstijlen als ballet en moderne dans, die is er natuurlijk lang niet altijd geweest. Beter gezegd, die kennis en de bijbehorende praktijk is er pas sinds een verbazingwekkend korte tijd. Over het algemeen is het wel bekend dat de geschiedenis van klassiek ballet ver terug in de tijd gaat, naar het Middeleeuwse Zuid-Europa waar de rijke edellieden gekleed in enigszins kitscherige kostuums sierlijke pasjes uitvoerden in weelderige balzalen. Trouwerijen, de boekdrukkunst en rondreizende kunstenaars zijn enkele verschijnselen die geleid hebben tot de verspreiding van de klassieke dans naar een veel groter gebied. In enkele landen werd de danskunst door vaak belangrijke personen met een groot vermogen gepromoot en ondersteund op financieel gebied. Families zoals die van de tsaar in Rusland en de keizer in Frankrijk hebben door de tijd heen veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van de dans, vaak uit eigenbelang. Als je meer wilt weten over de ontstaansgeschiedenis van de dans, neem dan een kijkje op de pagina ‘Klassiek ballet’ of ‘Moderne/jazz dans’ op mijn blog.
Het leven van Sonia Gaskell
Vandaag introduceer ik aan jullie een persoon die van groot belang is voor dans in Nederland. Als zij er niet was geweest, dan had onze danscultuur in dit tijdperk er misschien wel compleet anders uitgezien. Maak kennis met: Sonia Gaskell. Je hoort het goed, zij is van oorsprong geen Nederlandse. In 1904 werd zij geboren in de Litouwse stad Vilkaviskis, al tweede in een gezin met vijf meisjes. Haar ouders waren welgesteld, waardoor hun dochters opgroeiden met een altijd gevulde maag. Cultuur speelde een belangrijke rol in de Joodse familie. Al op jonge leeftijd kreeg Sonia, wiens oorspronkelijke naam Sarah is, muzieklessen van haar moeder en uitleg over literatuur van haar vader. Ondanks de goede omstandigheden waarin de familie leefde, werd de politieke situatie in het land steeds dreigender. Uit angst slachtoffer te worden voor een van de wrede daden tegen Joden, besloten zij om naar Oekraïne te vertrekken en zich daar te vestigen. Sonia was op dat moment zes of zeven jaar oud. Ze was dol op literatuur en iedereen dacht dat ze na het afronden van het lyceum verder zou gaan studeren om schrijfster te worden. Hoe zij in aanraking is gekomen met dans en waar en wanneer zij begonnen is met het volgen van danslessen, dat is tot op de dag van vandaag niet duidelijk. Wel weten we dat Sonia al op jonge leeftijd een heel strijdlustige instelling had en dat heeft er mede toe geleid dat ze zich aansloot bij een groep Joden die naar het Beloofde Land, Palestina, vertrok, in de hoop daar een veiligere en meer rechtvaardigere maatschappij te beginnen. De reis verliep via een enorme omweg en Sonia en haar mede-idealisten werden aan vele gevaren bloot gesteld.
Aangekomen in Palestina brak een lange tijd van zware lichamelijke arbeid aan. Sonia werkte in een kibboets, waar ze met de lokale bewoners en de opstandelingen in de verstikkende hitte of kille nachten, land ontgon, bouwde, kookte en vergaderde. Ze ontmoette hier de man met wie ze zou trouwen en die haar mee zou nemen naar Parijs, een omslagpunt in Sonia’s leven. In het Parijs van het begin en het midden van de 20ste eeuw kwam de balletkunst tot volle bloei. Ballerina’s van het Keizerlijk Marijinsky Theater uit Sint-Petersburg, openden in de Franse hoofdstad hun eigen balletstudio’s en gaven lessen aan jonge mensen van over de hele wereld die hoopten carrière te maken in de danswereld. Sonia besefte zich maar al te goed dat een carrière als professioneel balletdanseres voor haar niet haalbaar was. Ze was op veel te late leeftijd begonnen met het zich eigen maken van de ballettechniek, bovendien had haar lichaam veel te leiden gehad onder het zware werk in Palestina. Om in haar levensonderhoud te voorzien tourde Sonia samen met een collega-danseres langs de Parijse uitgaanscentra, waar ze frivole, acrobatische shows gaf. Nadat haar echtgenoot was overleden, hertrouwde Sonia en vestigde ze zich samen met haar nieuwe echtgenoot in Amsterdam, waar ze de rest van haar leven zou blijven wonen.
Rudi van Dantzig, Herinneringen aan Sonia GaskellSonia zat nooit stil. Haar liefde voor ballet was groot en ze vond het erg triest dat ballet in Nederland nauwelijks bestond, en als het er al was, dan was het van erg laag niveau. Zo kwam het dat ze haar eigen balletschool begon, in de ruimte onder haar appartement. De Tweede Wereldoorlog zorgde er voor dat ze haar activiteiten moest beperken, want aangezien ze van Joodse komaf was, kon ze niet volop deelnemen aan het openbare leven. Na de bevrijding in 1945 werd haar balletschool echter al snel populair. Ze voelde dat de taak van het opleiden van de toekomstige generatie dansers, op haar schouders rustte. Hier zette ze zich dan ook vol voor in. Ze begon successen te behalen met getalenteerde studenten en dat trok de aandacht van kinderen en jongvolwassenen die ook graag goed wilden leren dansen. In 1950 richtte zij Ballet Recital op, een klein groepje dansers waarmee ze door het land trok om op te treden. Later werd dit Ballet Recital II, Ballet Recital III en uiteindelijk zou het dansgezelschap Het Nederlands Ballet en daarna Het Nationale Ballet worden genoemd. Naast dansdocente werkte Sonia ook als choreografe, als opvoedster van haar studenten en als leidster van haar eigen dansgroep. De Russische vrouw wiens naam niemand iets zei toen ze Nederland binnenkwam, groeide uit tot een van de belangrijkste grondlegsters van de Nederlandse danscultuur.
Herinneringen van Rudi van Dantzig
De Nederlandse choreograaf en balletdanser Rudi van Dantzig kwam in zijn tienerjaren bij Sonia aan met de vraag of hij mij haar misschien balletlessen mocht meedoen. Hij liep met de droom om als danser aan de slag te kunnen gaan rond en hoopte dat zij hem kon verhelpen met het verwezenlijken daarvan. In zijn boek over haar, schrijft hij vanuit zijn eigen perspectief hoe hij Sonia gekend heeft. Zij was een persoon met een erg wispelturig karakter. Het ene moment kon ze volop energie en vrolijkheid, lieve woorden uitspreken naar haar studenten toe, het volgende moment barstte ze in huilen uit of viel ze tegen een van hen uit. Ze nam nooit genoegen met minder dan 100% inzet van haar leerlingen en haar strengheid kon erg intimiderend overkomen. Niemand sprak haar dan ook aan bij haar naam. In plaats daarvan was het altijd een eerbiedig ‘Mevrouw’. In Rudi’s herinnering offerde Sonia haar leven volledig op voor de danskunst en vond ze het noodzakelijk dat de Nederlandse danskunst een uniek karakter kreeg. Hij beschouwt haar als een wonderbaarlijke persoonlijkheid, maar tegelijkertijd ook vaak onpeilbaar. Op een luchtige en levendige manier beschrijft hij hoe hij zijn lessen in haar balletstudio ervoer, hoe de tournees in de begindagen van het Ballet Recital eraan toe gingen, maar ook hoe zijn persoonlijke band met haar was. Ik vond het een heel leerzaam boek om te lezen, omdat hij de biografie van Sonia plaatst in de bredere context waarin ook de danskunst in Nederland (en deels in Europa) wordt belicht. De talloze anekdotes zijn soms ontroerend, meestal vooral heel grappig (inclusief een komische imitatie van het Oost-Europese accent van Sonia, dat goud waard is). Tot in detail worden haar maniertjes, zoals het stiften van haar lippen in de balletzaal, het maken van overdreven gebaren en het geven van liefkozende bijnaampjes omschreven. Dit is zeker een aanrader, als je op zoek bent naar een vlot maar interessant boek dat meer inzicht geeft in ontwikkelingen in de dans in de 20ste eeuw in de lage landen.
Zo, dat was dan weer de geschiedenisles van vandaag. 🙂 Veel dans- en leesplezier!
Groetjes, Heleen
