Hij was wereldvreemd. Hij was afhankelijk. Hij was onbegrijpelijk. Hij was verward. Maar bovenal was balletdanser Vaslav Nijinski een geniaal persoon met een grote aantrekkingskracht op de mensen om hem heen. Het meeste respect dwong hij af op het podium, wanneer hij zijn fameuze sprong maakte. Publiek uit plaatsen overal ter wereld meenden dat hij op zo’n moment door de lucht zweefde, alsof hij de zwaartekracht teniet deed. Dit maakte dat hij de ‘God van de dans’ werd genoemd en de meest prestigieuze personen tegen hem op keken. En dat dit alles zo was, zonder dat Vaslav het besefte, maakte hem misschien nog wel unieker.
In de roman ‘Vaslav’, geschreven door Arthur Japin, leren we de van oorsprong Oekraïense ster kennen. Al op jonge leeftijd vertrok hij naar Moskou om een strenge balletopleiding te volgen, waar de kinderen en tieners gedrild werden tot ze de klassieke ballettechniek perfect beheersten. Twee van de drie belangrijke personen in zijn leven, ontmoette Vaslav bij het balletgezelschap waar hij zich hierna bij aansloot: Sergej Pavlovitsj, oprichter van het gezelschap les Ballets Russes en balletdanseres Romola.
Als een vorst
Maar het verhaal begint in een dal in Zwitserland, in het dorpje Sankt Moritz. Het is een dal zoals je je daar een voorstelling van maakt: een oase van rust, waar de bewoners in harmonie met elkaar en de natuur omgaan. Peter is er geboren en getogen en heeft zich voorgenomen nooit het dal te verlaten. Als sinds hij een kleine jonge is, staat vast dat hij met een meisje uit het dal, Lise, gaat trouwen. Buiten de veilige omgeving van de met bergpieken omkranste laagvlakte had hij simpelweg niets te zoeken. Toen de familie Nijinski (bestaande uit Vaslav, echtgenote Romola en dochter Kyra) zich er vestigde, wist Peter meteen dat het geen gewone familie was. Liefdevol, noemde hij ze. De familie zat vol liefde die ze ook uit wilden dragen. Hij ging er in dienst als stoker en Lise als huishoudster. Al snel werd Peter meer en meer een persoonlijke assistent van Vaslav. En zo leerde Peter hem ook steeds beter kennen. Zo vertelt hij: ‘Alles uit handen geven was voor mijnheer Nijinski de gewoonste zaak van de wereld, dat heb ik veel later pas begrepen. Dit was geen man zoals de zakenlui, diamantairs of de baronnen die ik had gediend, nee, mijnheer was een klasse apart. Zoals hij op zoveel manier buiten de wereld stond, leek hij ook hierin op niemand anders. Al was hij van doodgewone komaf, in dit opzicht had hij nog het meeste weg van een vorst, een prins voor wie alles lang voordat hij ergens aankomt al door anderen is besproken, uitgestippeld en geregeld. In welke steden mijnheer in de loop van de jaren ook had opgetreden, in Moskou, Madrid of Monte Carlo, overal werd hij opgehaald en weggebracht van deur tot deur, elk pad was hem er gewezen, ieder bed voor hem opengeslagen. zijn kostuums voor hem uitgekozen, klaargelegd en dichtgeknoopt, en wanneer hij in hun stad danste hielden de grote restaurants van Wenen, Cairo, Londen, Berlijn, New York of Buenos Aires hun beste tafel speciaal voor hem gedekt in de hoop dat de grote Vaslav Nijinski op een avond hun etablissement met een bezoek zou willen vereren.’
De dag waarop alles veranderde
Het hele boek is gewijd aan één dag, een dag waarop alles veranderde. Het is de dag waarop Vaslav, na een lange tijd zonder optreden, weer voor het eerst voor een groot publiek staat. Later komen we er als lezer achter dat de oorzaak hiervan ligt bij een conflict tussen Romola en Sergej Pavlovitsj. Er heerst veel stress in huize Nijinski. Peter vertelt in het eerste deel wat er allemaal moet gebeuren: het stoken, kleding klaarmaken, koken voor het diner van die avond en ga zo maar door. De pianiste wordt helemaal gek omdat Vaslav, op dat moment de rust zelve, haar niet wil vertellen welk muziekstuk ze die avond zal moeten gaan spelen. Dan ontvangt Vaslav een brief. Sergej Pavlovitsj blijkt te zijn gearriveerd in een klein hutje op een berg bij het dal. Vanwege de voorbereidingen voor de voorstelling, wordt Peter naar Sergej toegestuurd. Dit is het moment dat deel twee van het verhaal begint, verteld door Sergej.
Sergej blijkt een oude liefde van Vaslav te zijn. Vaslav was danser bij Sergejs balletgezelschap en ze hadden samen een langdurige relatie. Maar er kwam een moment dat een Hongaarse, jonge, adellijke vrouw zich aansloot bij hetzelfde gezelschap. Zij was niet opgeleid tot balletdanseres, maar bleek over het talent te beschikken de balletten snel op de pikken. Ze kreeg al snel een oogje op de fascinerende Vaslav. Hij was als sterdanser van het gezelschap echter onbereikbaar voor haar en bovendien bezet door een ander, een man nog wel. Toch bleef ze haar zinnen op hem zetten en kwam het uiteindelijk zo ver dat ze elkaar ten huwelijk vroegen. Sergej was stomverbaasd en daarna woedend en diep ongelukkig. Vaslav was voor hem van onschatbare waarde, zowel op privé als zakelijk gebied. Hij ontsloeg Vaslav uit zijn gezelschap. Zonder werk en met echtgenote en kind vestigde die zich in Zwitserland. Sergej stak vanaf dat moment nog meer energie in zijn werk en kreeg nieuwe liefdes, maar vergeten deed hij Vaslav niet. En op een dag krijgt hij een uitnodiging voor een dansvoorstelling van Vaslav, de benefietvoorstelling voor het Rode Kruis en hij besluit per direct naar Zwitserland te reizen. Nog een keer wil hij zijn ster zien dansen.
Romola is natuurlijk erg van streek wanneer ze hoort dat Sergej in Sankt Moritz is, ze geeft hem de schuld van het leed dat haar man is aangedaan. Ze heeft hem dan ook niet uitgenodigd. Dat blijkt haar moeder, een arrogante, gepensioneerde, ooit succesvolle actrice gedaan te hebben. Zij heeft het niet op Vaslav en greep de kans hem en Romola uit elkaar te drijven, met beide handen aan. In deel drie vertelt Romola haar kant van het verhaal en ze maakt een sprong in de toekomst. Want na de avond van de voorstelling is alles anders. Vaslav is niet meer de Vaslav die hij altijd was en daarom misschien ook juist weer wel, omdat onvoorspelbaarheid hem kenmerkt.
Is dit een aanrader?
Wil je weten hoe de avond van de voorstelling eruit zag? En hoe het hierna de familie Nijinski verder verging? Dan zou ik je zeker aanraden dit boek te lezen. Ik ben enorm onder de indruk van het gemak waarmee Arthur Japin de meest filosofische gedachten en complexe relaties uiteenzet. Ondanks dat de vertelde tijd erg kort is en de verteltijd lang – het boek beslaat ruim 370 pagina’s – wordt het nooit saai. Aan de intrigerende persoonlijkheid van Nijinski wordt veel aandacht besteed, wat veel verrassende en vaak lachwekkende anekdotes oplevert. Ook de voorstellingsscène is prachtig omschreven. Als lezer waan je je een van de toeschouwers waarvan de ogen zich wijd open sperden en de monden open vielen. Daarnaast is het ook interessant meer te lezen over klassiek ballet in het begin van de 20ste eeuw, toen je als balletdanser nog een wereldberoemde ster kon worden. Kortom, dit is een enorme aanrader!